६.११

^{६.११.१}इत्युक्त्वा परुषं वाक्यं रावणं रावणानुजः
आजगाम मुहूर्तेन यत्र रामः सलक्ष्मणः

^{६.११.२}तं मेरुशिखराकारं दीप्तामिव शतह्रदाम्
गगनस्थं महीस्थास्ते ददृशुर्वानराधिपाः

^{६.११.३}तमात्मपञ्चमं दृष्ट्वा सुग्रीवो वानराधिपः
वानरैः सह दुर्धर्षश्चिन्तयामास बुद्धिमान्

^{६.११.४}चिन्तयित्वा मुहूर्तं तु वानरांस्तानुवाच ह
हनूमत्प्रमुखान्सर्वानिदं वचनमुत्तमम्

^{६.११.५}एष सर्वायुधोपेतश्चतुर्भिः सह राक्षसैः
राक्षसोऽभ्येति पश्यध्वमस्मान्हन्तुं न संशयः

^{६.११.६}सुग्रीवस्य वचः श्रुत्वा सर्वे ते वानरोत्तमाः
सालानुद्यम्य शैलांश्च इदं वचनमब्रुवन्

^{६.११.७}शीघ्रं व्यादिश नो राजन्वधायैषां दुरात्मनाम्
निपतन्तु हताश्चैते धरण्यामल्पजीविताः

^{६.११.८}तेषां संभाषमाणानामन्योन्यं स विभीषणः
उत्तरं तीरमासाद्य खस्थ एव व्यतिष्ठत

^{६.११.९}उवाच च महाप्राज्ञः स्वरेण महता महान्
सुग्रीवं तांश्च संप्रेक्ष्य खस्थ एव विभीषणः

^{६.११.१०}रावणो नाम दुर्वृत्तो राक्षसो राक्षसेश्वरः
तस्याहमनुजो भ्राता विभीषण इति श्रुतः

^{६.११.११}तेन सीता जनस्थानाद्धृता हत्वा जटायुषम्
रुद्ध्वा च विवशा दीना राक्षसीभिः सुरक्षिता

^{६.११.१२}तमहं हेतुभिर्वाक्यैर्विविधैश्च न्यदर्शयम्
साधु निर्यात्यतां सीता रामायेति पुनः पुनः

^{६.११.१३}स च न प्रतिजग्राह रावणः कालचोदितः
उच्यमानो हितं वाक्यं विपरीत इवौषधम्

^{६.११.१४}सोऽहं परुषितस्तेन दासवच्चावमानितः
त्यक्त्वा पुत्रांश्च दारांश्च राघवं शरणं गतः

^{६.११.१५}सर्वलोकशरण्याय राघवाय महात्मने
निवेदयत मां क्षिप्रं विभीषणमुपस्थितम्

^{६.११.१६}एतत्तु वचनं श्रुत्वा सुग्रीवो लघुविक्रमः
लक्ष्मणस्याग्रतो रामं संरब्धमिदमब्रवीत्

^{६.११.१७}रावणस्यानुजो भ्राता विभीषण इति श्रुतः
चतुर्भिः सह रक्षोभिर्भवन्तं शरणं गतः

^{६.११.१८}रावणेन प्रणिहितं तमवेहि विभीषणम्
तस्याहं निग्रहं मन्ये क्षमं क्षमवतां वर

^{६.११.१९}राक्षसो जिह्मया बुद्ध्या संदिष्टोऽयमुपस्थितः
प्रहर्तुं मायया छन्नो विश्वस्ते त्वयि राघव

^{६.११.२०}बध्यतामेष तीव्रेण दण्डेन सचिवैः सह
रावणस्य नृशंसस्य भ्राता ह्येष विभीषणः

^{६.११.२१}एवमुक्त्वा तु तं रामं संरब्धो वाहिनीपतिः
वाक्यज्ञो वाक्यकुशलं ततो मौनमुपागमत्

^{६.११.२२}सुग्रीवस्य तु तद्वाक्यं श्रुत्वा रामो महाबलः
समीपस्थानुवाचेदं हनूमत्प्रमुखान्हरीन्

^{६.११.२३}यदुक्तं कपिराजेन रावणावरजं प्रति
वाक्यं हेतुमदत्यर्थं भवद्भिरपि तच्छ्रुतम्

^{६.११.२४}सुहृदा ह्यर्थकृच्छेषु युक्तं बुद्धिमता सता
समर्थेनापि संदेष्टुं शाश्वतीं भूतिमिच्छता

^{६.११.२५}इत्येवं परिपृष्टास्ते स्वं स्वं मतमतन्द्रिताः
सोपचारं तदा राममूचुर्हितचिकीर्षवः

^{६.११.२६}अज्ञातं नास्ति ते किंचित्त्रिषु लोकेषु राघव
आत्मानं पूजयन्राम पृच्छस्यस्मान्सुहृत्तया

^{६.११.२७}त्वं हि सत्यव्रतः शूरो धार्मिको दृढविक्रमः
परीक्ष्य कारा स्मृतिमान्निसृष्टात्मा सुहृत्सु च

^{६.११.२८}तस्मादेकैकशस्तावद्ब्रुवन्तु सचिवास्तव
हेतुतो मतिसंपन्नाः समर्थाश्च पुनः पुनः

^{६.११.२९}इत्युक्ते राघवायाथ मतिमानङ्गदोऽग्रतः
विभीषणपरीक्षार्थमुवाच वचनं हरिः

^{६.११.३०}शत्रोः सकाशात्संप्राप्तः सर्वथा शङ्क्य एव हि
विश्वासयोग्यः सहसा न कर्तव्यो विभीषणः

^{६.११.३१}छादयित्वात्मभावं हि चरन्ति शठबुद्धयः
प्रहरन्ति च रन्ध्रेषु सोऽनर्थः सुमहान्भवेत्

^{६.११.३२}अर्थानर्थौ विनिश्चित्य व्यवसायं भजेत ह
गुणतः संग्रहं कुर्याद्दोषतस्तु विसर्जयेत्

^{६.११.३३}यदि दोषो महांस्तस्मिंस्त्यज्यतामविशङ्कितम्
गुणान्वापि बहूञ्ज्ञात्वा संग्रहः क्रियतां नृप

^{६.११.३४}शरभस्त्वथ निश्चित्य सार्थं वचनमब्रवीत्
क्षिप्रमस्मिन्नरव्याघ्र चारः प्रतिविधीयताम्

^{६.११.३५}प्रणिधाय हि चारेण यथावत्सूक्ष्मबुद्धिना
परीक्ष्य च ततः कार्यो यथान्यायं परिग्रहः

^{६.११.३६}जाम्बवांस्त्वथ संप्रेक्ष्य शास्त्रबुद्ध्या विचक्षणः
वाक्यं विज्ञापयामास गुणवद्दोषवर्जितम्

^{६.११.३७}बद्धवैराच्च पापाच्च राक्षसेन्द्राद्विभीषणः
अदेश काले संप्राप्तः सर्वथा शङ्क्यतामयम्

^{६.११.३८}ततो मैन्दस्तु संप्रेक्ष्य नयापनयकोविदः
वाक्यं वचनसंपन्नो बभाषे हेतुमत्तरम्

^{६.११.३९}वचनं नाम तस्यैष रावणस्य विभीषणः
पृच्छ्यतां मधुरेणायं शनैर्नरवरेश्वर

^{६.११.४०}भावमस्य तु विज्ञाय ततस्तत्त्वं करिष्यसि
यदि दृष्टो न दुष्टो वा बुद्धिपूर्वं नरर्षभ

^{६.११.४१}अथ संस्कारसंपन्नो हनूमान्सचिवोत्तमः
उवाच वचनं श्लक्ष्णमर्थवन्मधुरं लघु

^{६.११.४२}न भवन्तं मतिश्रेष्ठं समर्थं वदतां वरम्
अतिशाययितुं शक्तो बृहस्पतिरपि ब्रुवन्

^{६.११.४३}न वादान्नापि संघर्षान्नाधिक्यान्न च कामतः
वक्ष्यामि वचनं राजन्यथार्थं रामगौरवात्

^{६.११.४४}अर्थानर्थनिमित्तं हि यदुक्तं सचिवैस्तव
तत्र दोषं प्रपश्यामि क्रिया न ह्युपपद्यते

^{६.११.४५}ऋते नियोगात्सामर्थ्यमवबोद्धुं न शक्यते
सहसा विनियोगो हि दोषवान्प्रतिभाति मे

^{६.११.४६}चारप्रणिहितं युक्तं यदुक्तं सचिवैस्तव
अर्थस्यासंभवात्तत्र कारणं नोपपद्यते

^{६.११.४७}अदेश काले संप्राप्त इत्ययं यद्विभीषणः
विवक्षा चात्र मेऽस्तीयं तां निबोध यथा मति

^{६.११.४८}स एष देशः कालश्च भवतीह यथा तथा
पुरुषात्पुरुषं प्राप्य तथा दोषगुणावपि

^{६.११.४९}दौरात्म्यं रावणे दृष्ट्वा विक्रमं च तथा त्वयि
युक्तमागमनं तस्य सदृशं तस्य बुद्धितः

^{६.११.५०}अज्ञातरूपैः पुरुषैः स राजन्पृच्छ्यतामिति
यदुक्तमत्र मे प्रेक्षा काचिदस्ति समीक्षिता

^{६.११.५१}पृच्छ्यमानो विशङ्केत सहसा बुद्धिमान्वचः
तत्र मित्रं प्रदुष्येत मिथ्यपृष्टं सुखागतम्

^{६.११.५२}अशक्यः सहसा राजन्भावो वेत्तुं परस्य वै
अन्तः स्वभावैर्गीतैस्तैर्नैपुण्यं पश्यता भृशम्

^{६.११.५३}न त्वस्य ब्रुवतो जातु लक्ष्यते दुष्टभावता
प्रसन्नं वदनं चापि तस्मान्मे नास्ति संशयः

^{६.११.५४}अशङ्कितमतिः स्वस्थो न शठः परिसर्पति
न चास्य दुष्टा वाक्चापि तस्मान्नास्तीह संशयः

^{६.११.५५}आकारश्छाद्यमानोऽपि न शक्यो विनिगूहितुम्
बलाद्धि विवृणोत्येव भावमन्तर्गतं नृणाम्

^{६.११.५६}देशकालोपपन्नं च कार्यं कार्यविदां वर
सफलं कुरुते क्षिप्रं प्रयोगेणाभिसंहितम्

^{६.११.५७}उद्योगं तव संप्रेक्ष्य मिथ्यावृत्तं च रावणम्
वालिनश्च वधं श्रुत्वा सुग्रीवं चाभिषेचितम्

^{६.११.५८}राज्यं प्रार्थयमानश्च बुद्धिपूर्वमिहागतः
एतावत्तु पुरस्कृत्य युज्यते त्वस्य संग्रहः

^{६.११.५९}यथाशक्ति मयोक्तं तु राक्षसस्यार्जवं प्रति
त्वं प्रमाणं तु शेषस्य श्रुत्वा बुद्धिमतां वर