४.१

^४.१.१स तां पुष्करिणीं गत्वा पद्मोत्पलझषाकुलाम्
रामः सौमित्रिसहितो विललापाकुलेन्द्रियः

^४.१.२तस्य दृष्ट्वैव तां हर्षादिन्द्रियाणि चकम्पिरे
स कामवशमापन्नः सौमित्रिमिदमब्रवीत्

^४.१.३सौमित्रे पश्य पम्पायाः काननं शुभदर्शनम्
यत्र राजन्ति शैलाभा द्रुमाः सशिखरा इव

^४.१.४मां तु शोकाभिसंतप्तमाधयः पीडयन्ति वै
भरतस्य च दुःखेन वैदेह्या हरणेन च

^४.१.५अधिकं प्रविभात्येतन्नीलपीतं तु शाद्वलम्
द्रुमाणां विविधैः पुष्पैः परिस्तोमैरिवार्पितम्

^४.१.६सुखानिलोऽयं सौमित्रे कालः प्रचुरमन्मथः
गन्धवान्सुरभिर्मासो जातपुष्पफलद्रुमः

^४.१.७पश्य रूपाणि सौमित्रे वनानां पुष्पशालिनाम्
सृजतां पुष्पवर्षाणि वर्षं तोयमुचामिव

^४.१.८प्रस्तरेषु च रम्येषु विविधाः काननद्रुमाः
वायुवेगप्रचलिताः पुष्पैरवकिरन्ति गाम्

^४.१.९मारुतः सुखं संस्पर्शे वाति चन्दनशीतलः
षट्पदैरनुकूजद्भिर्वनेषु मधुगन्धिषु

^{४.१.१०}गिरिप्रस्थेषु रम्येषु पुष्पवद्भिर्मनोरमैः
संसक्तशिखरा शैला विराजन्ति महाद्रुमैः

^{४.१.११}पुष्पिताग्रांश्च पश्येमान्कर्णिकारान्समन्ततः
हाटकप्रतिसंछन्नान्नरान्पीताम्बरानिव

^{४.१.१२}अयं वसन्तः सौमित्रे नानाविहगनादितः
सीतया विप्रहीणस्य शोकसंदीपनो मम

^{४.१.१३}मां हि शोकसमाक्रान्तं संतापयति मन्मथः
हृष्टः प्रवदमानश्च समाह्वयति कोकिलः

^{४.१.१४}एष दात्यूहको हृष्टो रम्ये मां वननिर्झरे
प्रणदन्मन्मथाविष्टं शोचयिष्यति लक्ष्मण

^{४.१.१५}विमिश्रा विहगाः पुम्भिरात्मव्यूहाभिनन्दिताः
भृङ्गराजप्रमुदिताः सौमित्रे मधुरस्वराः

^{४.१.१६}मां हि सा मृगशावाक्षी चिन्ताशोकबलात्कृतम्
संतापयति सौमित्रे क्रूरश्चैत्रवनानिलः

^{४.१.१७}शिखिनीभिः परिवृता मयूरा गिरिसानुषु
मन्मथाभिपरीतस्य मम मन्मथवर्धनाः

^{४.१.१८}पश्य लक्ष्णम नृत्यन्तं मयूरमुपनृत्यति
शिखिनी मन्मथार्तैषा भर्तारं गिरिसानुषु

^{४.१.१९}मयूरस्य वने नूनं रक्षसा न हृता प्रिया
मम त्वयं विना वासः पुष्पमासे सुदुःसहः

^{४.१.२०}पश्य लक्ष्मण पुष्पाणि निष्फलानि भवन्ति मे
पुष्पभारसमृद्धानां वनानां शिशिरात्यये

^{४.१.२१}वदन्ति रावं मुदिताः शकुनाः संघशः कलम्
आह्वयन्त इवान्योन्यं कामोन्मादकरा मम

^{४.१.२२}नूनं परवशा सीता सापि शोचत्यहं यथा
श्यामा पद्मपलाशाक्षी मृदुभाषा च मे प्रिया

^{४.१.२३}एष पुष्पवहो वायुः सुखस्पर्शो हिमावहः
तां विचिन्तयतः कान्तां पावकप्रतिमो मम

^{४.१.२४}तां विनाथ विहंगोऽसौ पक्षी प्रणदितस्तदा
वायसः पादपगतः प्रहृष्टमभिनर्दति

^{४.१.२५}एष वै तत्र वैदेह्या विहगः प्रतिहारकः
पक्षी मां तु विशालाक्ष्याः समीपमुपनेष्यति

^{४.१.२६}पश्य लक्ष्मण संनादं वने मदविवर्धनम्
पुष्पिताग्रेषु वृक्षेषु द्विजानामुपकूजताम्

^{४.१.२७}सौमित्रे पश्य पम्पायाश्चित्रासु वनराजिषु
नलिनानि प्रकाशन्ते जले तरुणसूर्यवत्

^{४.१.२८}एषा प्रसन्नसलिला पद्मनीलोत्पलायता
हंसकारण्डवाकीर्णा पम्पा सौगन्धिकायुता

^{४.१.२९}चक्रवाकयुता नित्यं चित्रप्रस्थवनान्तरा
मातङ्गमृगयूथैश्च शोभते सलिलार्थिभिः

^{४.१.३०}पद्मकोशपलाशानि द्रष्टुं दृष्टिर्हि मन्यते
सीताया नेत्रकोशाभ्यां सदृशानीति लक्ष्मण

^{४.१.३१}पद्मकेसरसंसृष्टो वृक्षान्तरविनिःसृतः
निःश्वास इव सीताया वाति वायुर्मनोहरः

^{४.१.३२}सौमित्रे पश्य पम्पाया दक्षिणे गिरिसानुनि
पुष्पितां कर्णिकारस्य यष्टिं परमशोभनाम्

^{४.१.३३}अधिकं शैलराजोऽयं धातुभिस्तु विभूषितः
विचित्रं सृजते रेणुं वायुवेगविघट्टितम्

^{४.१.३४}गिरिप्रस्थास्तु सौमित्रे सर्वतः संप्रपुष्पितैः
निष्पत्रैः सर्वतो रम्यैः प्रदीपा इव कुंशुकैः

^{४.१.३५}पम्पातीररुहाश्चेमे संसक्ता मधुगन्धिनः
मालतीमल्लिकाषण्डाः करवीराश्च पुष्पिताः

^{४.१.३६}केतक्यः सिन्दुवाराश्च वासन्त्यश्च सुपुष्पिताः
माधव्यो गन्धपूर्णाश्च कुन्दगुल्माश्च सर्वशः

^{४.१.३७}चिरिबिल्वा मधूकाश्च वञ्जुला बकुलास्तथा
चम्पकास्तिलकाश्चैव नागवृक्षाश्च पुष्पिताः

^{४.१.३८}नीपाश्च वरणाश्चैव खर्जूराश्च सुपुष्पिताः
अङ्कोलाश्च कुरण्टाश्च चूर्णकाः पारिभद्रकाः

^{४.१.३९}चूताः पाटलयश्चैव कोविदाराश्च पुष्पिताः
मुचुकुन्दार्जुनाश्चैव दृश्यन्ते गिरिसानुषु

^{४.१.४०}केतकोद्दालकाश्चैव शिरीषाः शिंशपा धवाः
तिनिशा नक्त मालाश्च चन्दनाः स्यन्दनास्तथा

^{४.१.४१}विविधा विविधैः पुष्पैस्तैरेव नगसानुषु
विकीर्णैः पीतरक्ताभाः सौमित्रे प्रस्तराः कृताः

^{४.१.४२}हिमान्ते पश्य सौमित्रे वृक्षाणां पुष्पसंभवम्
पुष्पमासे हि तरवः संघर्षादिव पुष्पिताः

^{४.१.४३}पश्य शीतजलां चेमां सौमित्रे पुष्करायुताम्
प्लवैः क्रौञ्चैश्च संपूर्णां वराहमृगसेविताम्

^{४.१.४४}अधिकं शोभते पम्पाविकूजद्भिर्विहंगमैः

^{४.१.४५}दीपयन्तीव मे कामं विविधा मुदिता द्विजाः
श्यामां चन्द्रमुखीं स्मृत्वा प्रियां पद्मनिभेक्षणाम्

^{४.१.४६}पय सानुषु चित्रेषु मृगीभिः सहितान्मृगान्
मां पुनर्मृगशावाक्ष्या वैदेह्या विरहीकृतम्

^{४.१.४७}एवं स विलपंस्तत्र शोकोपहतचेतनः
अवेक्षत शिवां पम्पां रम्यवारिवहां शुभाम्

^{४.१.४८}निरीक्षमाणः सहसा महात्मा; सर्वं वनं निर्झरकन्दरं च
उद्विग्नचेताः सह लक्ष्मणेन; विचार्य दुःखोपहतः प्रतस्थे

^{४.१.४९}तावृष्यमूकं सहितौ प्रयातौ; सुग्रीवशाखामृगसेवितं तम्
त्रस्तास्तु दृष्ट्वा हरयो बभूवु;र्महौजसौ राघवलक्ष्मणौ तौ