६.४

^६.४.१श्रुत्वा हनूमतो वाक्यं यथावदनुपूर्वशः
ततोऽब्रवीन्महातेजा रामः सत्यपराक्रमः

^६.४.२यां निवेदयसे लङ्कां पुरीं भीमस्य रक्षसः
क्षिप्रमेनां वधिष्यामि सत्यमेतद्ब्रवीमि ते

^६.४.३अस्मिन्मुहूर्ते सुग्रीव प्रयाणमभिरोचये
युक्तो मुहूर्तो विजयः प्राप्तो मध्यं दिवाकरः

^६.४.४उत्तरा फल्गुनी ह्यद्य श्वस्तु हस्तेन योक्ष्यते
अभिप्रयाम सुग्रीव सर्वानीकसमावृताः

^६.४.५निमित्तानि च धन्यानि यानि प्रादुर्भवन्ति मे
निहत्य रावणं सीतामानयिष्यामि जानकीम्

^६.४.६उपरिष्टाद्धि नयनं स्फुरमाणमिदं मम
विजयं समनुप्राप्तं शंसतीव मनोरथम्

^६.४.७अग्रे यातु बलस्यास्य नीलो मार्गमवेक्षितुम्
वृतः शतसहस्रेण वानराणां तरस्विनाम्

^६.४.८फलमूलवता नील शीतकाननवारिणा
पथा मधुमता चाशु सेनां सेनापते नय

^६.४.९दूषयेयुर्दुरात्मानः पथि मूलफलोदकम्
राक्षसाः परिरक्षेथास्तेभ्यस्त्वं नित्यमुद्यतः

^{६.४.१०}निम्नेषु वनदुर्गेषु वनेषु च वनौकसः
अभिप्लुत्याभिपश्येयुः परेषां निहतं बलम्

^{६.४.११}सागरौघनिभं भीममग्रानीकं महाबलाः
कपिसिंहा प्रकर्षन्तु शतशोऽथ सहस्रशः

^{६.४.१२}गजश्च गिरिसंकाशो गवयश्च महाबलः
गवाक्षश्चाग्रतो यान्तु गवां दृप्ता इवर्षभाः

^{६.४.१३}यातु वानरवाहिन्या वानरः प्लवतां पतिः
पालयन्दक्षिणं पार्श्वमृषभो वानरर्षभः

^{६.४.१४}गन्धहस्तीव दुर्धर्षस्तरस्वी गन्धमादनः
यातु वानरवाहिन्याः सव्यं पार्श्वमधिष्ठितः

^{६.४.१५}यास्यामि बलमध्येऽहं बलौघमभिहर्षयन्
अधिरुह्य हनूमन्तमैरावतमिवेश्वरः

^{६.४.१६}अङ्गदेनैष संयातु लक्ष्मणश्चान्तकोपमः
सार्वभौमेण भूतेशो द्रविणाधिपतिर्यथा

^{६.४.१७}जाम्बवांश्च सुषेणश्च वेगदर्शी च वानरः
ऋक्षराजो महासत्त्वः कुक्षिं रक्षन्तु ते त्रयः

^{६.४.१८}राघवस्य वचः श्रुत्वा सुग्रीवो वाहिनीपतिः
व्यादिदेश महावीर्यान्वानरान्वानरर्षभः

^{६.४.१९}ते वानरगणाः सर्वे समुत्पत्य युयुत्सवः
गुहाभ्यः शिखरेभ्यश्च आशु पुप्लुविरे तदा

^{६.४.२०}ततो वानरराजेन लक्ष्मणेन च पूजितः
जगाम रामो धर्मात्मा ससैन्यो दक्षिणां दिशम्

^{६.४.२१}शतैः शतसहस्रैश्च कोटीभिरयुतैरपि
वारणाभिश्च हरिभिर्ययौ परिवृतस्तदा

^{६.४.२२}तं यान्तमनुयाति स्म महती हरिवाहिनी

^{६.४.२३}हृष्टाः प्रमुदिताः सर्वे सुग्रीवेणाभिपालिताः
क्ष्वेलन्तो निनदन्तश्च जग्मुर्वै दक्षिणां दिशम्

^{६.४.२४}भक्षयन्तः सुगन्धीनि मधूनि च फलानि च
उद्वहन्तो महावृक्षान्मञ्जरीपुञ्जधारिणः

^{६.४.२५}अन्योन्यं सहसा दृष्टा निर्वहन्ति क्षिपन्ति च
पतन्तश्चोत्पतन्त्यन्ये पातयन्त्यपरे परान्

^{६.४.२६}रावणो नो निहन्तव्यः सर्वे च रजनीचराः
इति गर्जन्ति हरयो राघवस्य समीपतः

^{६.४.२७}पुरस्तादृषभो वीरो नीलः कुमुद एव च
पथानं शोधयन्ति स्म वानरैर्बहुभिः सह

^{६.४.२८}मध्ये तु राजा सुग्रीवो रामो लक्ष्मण एव च
बहुभिर्बलिभिर्भीमैर्वृताः शत्रुनिबर्हणः

^{६.४.२९}हरिः शतबलिर्वीरः कोटीभिर्दशभिर्वृतः
सर्वामेको ह्यवष्टभ्य ररक्ष हरिवाहिनीम्

^{६.४.३०}कोटीशतपरीवारः केसरी पनसो गजः
अर्कश्चातिबलः पार्श्वमेकं तस्याभिरक्षति

^{६.४.३१}सुषेणो जाम्बवांश्चैव ऋक्षैर्बहुभिरावृतः
सुग्रीवं पुरतः कृत्वा जघनं संररक्षतुः

^{६.४.३२}तेषां सेनापतिर्वीरो नीलो वानरपुंगवः
संपतन्पततां श्रेष्ठस्तद्बलं पर्यपालयत्

^{६.४.३३}दरीमिखः प्रजङ्घश्च जम्भोऽथ रभसः कपिः
सर्वतश्च ययुर्वीरास्त्वरयन्तः प्लवंगमान्

^{६.४.३४}एवं ते हरिशार्दूला गच्छन्तो बलदर्पिताः
अपश्यंस्ते गिरिश्रेष्ठं सह्यं द्रुमलतायुतम्

^{६.४.३५}सागरौघनिभं भीमं तद्वानरबलं महत्
निःससर्प महाघोषं भीमवेग इवार्णवः

^{६.४.३६}तस्य दाशरथेः पार्श्वे शूरास्ते कपिकुञ्जराः
तूर्णमापुप्लुवुः सर्वे सदश्वा इव चोदिताः

^{६.४.३७}कपिभ्यामुह्यमानौ तौ शुशुभते नरर्षभौ
महद्भ्यामिव संस्पृष्टौ ग्राहाभ्यां चन्द्रभास्करौ

^{६.४.३८}तमङ्गदगतो रामं लक्ष्मणः शुभया गिरा
उवाच प्रतिपूर्णार्थः स्मृतिमान्प्रतिभानवान्

^{६.४.३९}हृतामवाप्य वैदेहीं क्षिप्रं हत्वा च रावणम्
समृद्धार्थः समृद्धार्थामयोध्यां प्रतियास्यसि

^{६.४.४०}महान्ति च निमित्तानि दिवि भूमौ च राघव
शुभान्ति तव पश्यामि सर्वाण्येवार्थसिद्धये

^{६.४.४१}अनु वाति शुभो वायुः सेनां मृदुहितः सुखः
पूर्णवल्गुस्वराश्चेमे प्रवदन्ति मृगद्विजाः

^{६.४.४२}प्रसन्नाश्च दिशः सर्वा विमलश्च दिवाकरः
उशना च प्रसन्नार्चिरनु त्वां भार्गवो गतः

^{६.४.४३}ब्रह्मराशिर्विशुद्धश्च शुद्धाश्च परमर्षयः
अर्चिष्मन्तः प्रकाशन्ते ध्रुवं सर्वे प्रदक्षिणम्

^{६.४.४४}त्रिशङ्कुर्विमलो भाति राजर्षिः सपुरोहितः
पितामहवरोऽस्माकमिष्क्वाकूणां महात्मनाम्

^{६.४.४५}विमले च प्रकाशेते विशाखे निरुपद्रवे
नक्षत्रं परमस्माकमिक्ष्वाकूणां महात्मनाम्

^{६.४.४६}नैरृतं नैरृतानां च नक्षत्रमभिपीड्यते
मूलं मूलवता स्पृष्टं धूप्यते धूमकेतुना

^{६.४.४७}सरं चैतद्विनाशाय राक्षसानामुपस्थितम्
काले कालगृहीतानां नकत्रं ग्रहपीडितम्

^{६.४.४८}प्रसन्नाः सुरसाश्चापो वनानि फलवन्ति च
प्रवान्त्यभ्यधिकं गन्धा यथर्तुकुसुमा द्रुमाः

^{६.४.४९}व्यूढानि कपिसैन्यानि प्रकाशन्तेऽधिकं प्रभो
देवानामिव सैन्यानि संग्रामे तारकामये

^{६.४.५०}एवमार्य समीक्ष्यैतान्प्रीतो भवितुमर्हसि
इति भ्रातरमाश्वास्य हृष्टः सौमित्रिरब्रवीत्

^{६.४.५१}अथावृत्य महीं कृत्स्नां जगाम महती चमूः
ऋक्षवानरशार्दूलैर्नखदंष्ट्रायुधैर्वृता

^{६.४.५२}कराग्रैश्चरणाग्रैश्च वानरैरुद्धतं रजः
भौममन्तर्दधे लोकं निवार्य सवितुः प्रभाम्

^{६.४.५३}सा स्म याति दिवारात्रं महती हरिवाहिनी
हृष्टप्रमुदिता सेना सुग्रीवेणाभिरक्षिता

^{६.४.५४}वनरास्त्वरितं यान्ति सर्वे युद्धाभिनन्दनः
मुमोक्षयिषवः सीतां मुहूर्तं क्वापि नासत

^{६.४.५५}ततः पादपसंबाधं नानामृगसमाकुलम्
सह्यपर्वतमासेदुर्मलयं च मही धरम्

^{६.४.५६}काननानि विचित्राणि नदीप्रस्रवणानि च
पश्यन्नपि ययौ रामः सह्यस्य मलयस्य च

^{६.४.५७}चम्पकांस्तिलकांश्चूतानशोकान्सिन्दुवारकान्
करवीरांश्च तिमिशान्भञ्जन्ति स्म प्लवंगमाः

^{६.४.५८}फलान्यमृतगन्धीनि मूलानि कुसुमानि च
बुभुजुर्वानरास्तत्र पादपानां बलोत्कटाः

^{६.४.५९}द्रोणमात्रप्रमाणानि लम्बमानानि वानराः
ययुः पिबन्तो हृष्टास्ते मधूनि मधुपिङ्गलाः

^{६.४.६०}पादपानवभञ्जन्तो विकर्षन्तस्तथा लताः
विधमन्तो गिरिवरान्प्रययुः प्लवगर्षभाः

^{६.४.६१}वृक्षेभ्योऽन्ये तु कपयो नर्दन्तो मधुदर्पिताः
अन्ये वृक्षान्प्रपद्यन्ते प्रपतन्त्यपि चापरे

^{६.४.६२}बभूव वसुधा तैस्तु संपूर्णा हरिपुंगवैः
यथा कमलकेदारैः पक्वैरिव वसुंधरा

^{६.४.६३}महेन्द्रमथ संप्राप्य रामो राजीवलोचनः
अध्यारोहन्महाबाहुः शिखरं द्रुमभूषितम्

^{६.४.६४}ततः शिखरमारुह्य रामो दशरथात्मजः
कूर्ममीनसमाकीर्णमपश्यत्सलिलाशयम्

^{६.४.६५}ते सह्यं समतिक्रम्य मलयं च महागिरिम्
आसेदुरानुपूर्व्येण समुद्रं भीमनिःस्वनम्

^{६.४.६६}अवरुह्य जगामाशु वेलावनमनुत्तमम्
रामो रमयतां श्रेष्ठः ससुग्रीवः सलक्ष्मणः

^{६.४.६७}अथ धौतोपलतलां तोयौघैः सहसोत्थितैः
वेलामासाद्य विपुलां रामो वचनमब्रवीत्

^{६.४.६८}एते वयमनुप्राप्ताः सुग्रीव वरुणालयम्
इहेदानीं विचिन्ता सा या न पूर्वं समुत्थिता

^{६.४.६९}अतः परमतीरोऽयं सागरः सरितां पति
न चायमनुपायेन शक्यस्तरितुमर्णवः

^{६.४.७०}तदिहैव निवेशोऽस्तु मन्त्रः प्रस्तूयतामिह
यथेदं वानरबलं परं पारमवाप्नुयात्

^{६.४.७१}इतीव स महाबाहुः सीताहरणकर्शितः
रामः सागरमासाद्य वासमाज्ञापयत्तदा

^{६.४.७२}संप्राप्तो मन्त्रकालो नः सागरस्येह लङ्घने
गच्छन्तु वानराः शूरा ज्ञेयं छन्नं भयं च नः

^{६.४.७३}रामस्य वचनं श्रुत्वा सुग्रीवः सहलक्ष्मणः
सेनां न्यवेशयत्तीरे सागरस्य द्रुमायुते

^{६.४.७४}विरराज समीपस्थं सागरस्य तु तद्बलम्
मधुपाण्डुजलः श्रीमान्द्वितीय इव सागरः

^{६.४.७५}वेलावनमुपागम्य ततस्ते हरिपुंगवाः
विनिविष्टाः परं पारं काङ्क्षमाणा महोदधेः

^{६.४.७६}सा महार्णवमासाद्य हृष्टा वानरवाहिनी
वायुवेगसमाधूतं पश्यमाना महार्णवम्

^{६.४.७७}दूरपारमसंबाधं रक्षोगणनिषेवितम्
पश्यन्तो वरुणावासं निषेदुर्हरियूथपाः

^{६.४.७८}चण्डनक्रग्रहं घोरं क्षपादौ दिवसक्षये
चन्द्रोदये समाधूतं प्रतिचन्द्रसमाकुलम्

^{६.४.७९}चण्डानिलमहाग्राहैः कीर्णं तिमितिमिंगिलैः
दीप्तभोगैरिवाक्रीर्णं भुजंगैर्वरुणालयम्

^{६.४.८०}अवगाढं महासत्तैर्नानाशैलसमाकुलम्
दुर्गं द्रुगममार्गं तमगाधमसुरालयम्

^{६.४.८१}मकरैर्नागभोगैश्च विगाढा वातलोहिताः
उत्पेतुश्च निपेतुश्च प्रवृद्धा जलराशयः

^{६.४.८२}अग्निचूर्णमिवाविद्धं भास्कराम्बुमनोरगम्
सुरारिविषयं घोरं पातालविषमं सदा

^{६.४.८३}सागरं चाम्बरप्रख्यमम्बरं सागरोपमम्
सागरं चाम्बरं चेति निर्विशेषमदृश्यत

^{६.४.८४}संपृक्तं नभसा ह्यम्भः संपृक्तं च नभोऽम्भसा
तादृग्रूपे स्म दृश्येते तारा रत्नसमाकुले

^{६.४.८५}समुत्पतितमेघस्य वीच्चि मालाकुलस्य च
विशेषो न द्वयोरासीत्सागरस्याम्बरस्य च

^{६.४.८६}अन्योन्यैराहताः सक्ताः सस्वनुर्भीमनिःस्वनाः
ऊर्मयः सिन्धुराजस्य महाभेर्य इवाहवे

^{६.४.८७}रत्नौघजलसंनादं विषक्तमिव वायुना
उत्पतन्तमिव क्रुद्धं यादोगणसमाकुलम्

^{६.४.८८}ददृशुस्ते महात्मानो वाताहतजलाशयम्
भ्रान्तोर्मिजलसंनादं प्रलोलमिव सागरम्