६.११६

^{६.११६.१}शिरस्यञ्जलिमादाय कैकेयीनन्दिवर्धनः
बभाषे भरतो ज्येष्ठं रामं सत्यपराक्रमम्

^{६.११६.२}पूजिता मामिका माता दत्तं राज्यमिदं मम
तद्ददामि पुनस्तुभ्यं यथा त्वमददा मम

^{६.११६.३}धुरमेकाकिना न्यस्तामृषभेण बलीयसा
किशोरवद्गुरुं भारं न वोढुमहमुत्सहे

^{६.११६.४}वारिवेगेन महता भिन्नः सेतुरिव क्षरन्
दुर्बन्धनमिदं मन्ये राज्यच्छिद्रमसंवृतम्

^{६.११६.५}गतिं खर इवाश्वस्य हंसस्येव च वायसः
नान्वेतुमुत्सहे देव तव मार्गमरिंदम

^{६.११६.६}यथा च रोपितो वृक्षो जातश्चान्तर्निवेशने
महांश्च सुदुरारोहो महास्कन्धः प्रशाखवान्

^{६.११६.७}शीर्येत पुष्पितो भूत्वा न फलानि प्रदर्शयेत्
तस्य नानुभवेदर्थं यस्य हेतोः स रोप्यते

^{६.११६.८}एषोपमा महाबाहो त्वमर्थं वेत्तुमर्हसि
यद्यस्मान्मनुजेन्द्र त्वं भक्तान्भृत्यान्न शाधि हि

^{६.११६.९}जगदद्याभिषिक्तं त्वामनुपश्यतु सर्वतः
प्रतपन्तमिवादित्यं मध्याह्ने दीप्ततेजसं

^{६.११६.१०}तूर्यसंघातनिर्घोषैः काञ्चीनूपुरनिस्वनैः
मधुरैर्गीतशब्दैश्च प्रतिबुध्यस्व शेष्व च

^{६.११६.११}यावदावर्तते चक्रं यावती च वसुंधरा
तावत्त्वमिह सर्वस्य स्वामित्वमभिवर्तय

^{६.११६.१२}भरतस्य वचः श्रुत्वा रामः परपुरंजयः
तथेति प्रतिजग्राह निषसादासने शुभे

^{६.११६.१३}ततः शत्रुघ्नवचनान्निपुणाः श्मश्रुवर्धकाः
सुखहस्ताः सुशीघ्राश्च राघवं पर्युपासत

^{६.११६.१४}पूर्वं तु भरते स्नाते लक्ष्मणे च महाबले
सुग्रीवे वानरेन्द्रे च राक्षसेन्द्रे विभीषणे

^{६.११६.१५}विशोधितजटः स्नातश्चित्रमाल्यानुलेपनः
महार्हवसनोपेतस्तस्थौ तत्र श्रिया ज्वलन्

^{६.११६.१६}प्रतिकर्म च रामस्य कारयामास वीर्यवान्
लक्ष्मणस्य च लक्ष्मीवानिक्ष्वाकुकुलवर्धनः

^{६.११६.१७}प्रतिकर्म च सीतायाः सर्वा दशरथस्त्रियः
आत्मनैव तदा चक्रुर्मनस्विन्यो मनोहरम्

^{६.११६.१८}ततो राघवपत्नीनां सर्वासामेव शोभनम्
चकार यत्नात्कौसल्या प्रहृष्टा पुत्रवत्सला

^{६.११६.१९}ततः शत्रुघ्नवचनात्सुमन्त्रो नाम सारथिः
योजयित्वाभिचक्राम रथं सर्वाङ्गशोभनम्

^{६.११६.२०}अर्कमण्डलसंकाशं दिव्यं दृष्ट्वा रथं स्थितम्
आरुरोह महाबाहू रामः सत्यपराक्रमः

^{६.११६.२१}अयोध्यायां तु सचिवा राज्ञो दशरथस्य ये
पुरोहितं पुरस्कृत्य मन्त्रयामासुरर्थवत्

^{६.११६.२२}मन्त्रयन्रामवृद्ध्यर्थं वृत्त्यर्थं नगरस्य च
कर्तुमर्हथ रामस्य यद्यन्मङ्गलपूर्वकम्

^{६.११६.२३}इति ते मन्त्रिणः सर्वे संदिश्य तु पुरोहितम्
नगरान्निर्ययुस्तूर्णं रामदर्शनबुद्धयः

^{६.११६.२४}हरियुक्तं सहस्राक्षो रथमिन्द्र इवानघः
प्रययौ रथमास्थाय रामो नगरमुत्तमम्

^{६.११६.२५}जग्राह भरतो रश्मीञ्शत्रुघ्नश्छत्रमाददे
लक्ष्मणो व्यजनं तस्य मूर्ध्नि संपर्यवीजयत्

^{६.११६.२६}श्वेतं च वालव्यजनं सुग्रीवो वानरेश्वरः
अपरं चन्द्रसंकाशं राक्षसेन्द्रो विभीषणः

^{६.११६.२७}ऋषिसंघैर्तदाकाशे देवैश्च समरुद्गणैः
स्तूयमानस्य रामस्य शुश्रुवे मधुरध्वनिः

^{६.११६.२८}ततः शत्रुंजयं नाम कुञ्जरं पर्वतोपमम्
आरुरोह महातेजाः सुग्रीवो वानरेश्वरः

^{६.११६.२९}नवनागसहस्राणि ययुरास्थाय वानराः
मानुषं विग्रहं कृत्वा सर्वाभरणभूषिताः

^{६.११६.३०}शङ्खशब्दप्रणादैश्च दुन्दुभीनां च निस्वनैः
प्रययू पुरुषव्याघ्रस्तां पुरीं हर्म्यमालिनीम्

^{६.११६.३१}ददृशुस्ते समायान्तं राघवं सपुरःसरम्
विराजमानं वपुषा रथेनातिरथं तदा

^{६.११६.३२}ते वर्धयित्वा काकुत्स्थं रामेण प्रतिनन्दिताः
अनुजग्मुर्महात्मानं भ्रातृभिः परिवारितम्

^{६.११६.३३}अमात्यैर्ब्राह्मणैश्चैव तथा प्रकृतिभिर्वृतः
श्रिया विरुरुचे रामो नक्षत्रैरिव चन्द्रमाः

^{६.११६.३४}स पुरोगामिभिस्तूर्यैस्तालस्वस्तिकपाणिभिः
प्रव्याहरद्भिर्मुदितैर्मङ्गलानि ययौ वृतः

^{६.११६.३५}अक्षतं जातरूपं च गावः कन्यास्तथा द्विजाः
नरा मोदकहस्ताश्च रामस्य पुरतो ययुः

^{६.११६.३६}सख्यं च रामः सुग्रीवे प्रभावं चानिलात्मजे
श्रुत्वा च विस्मयं जग्मुरयोध्यापुरवासिनः

^{६.११६.३७}द्युतिमानेतदाख्याय रामो वानरसंवृतः
हृष्टपुष्टजनाकीर्णामयोध्यां प्रविवेश ह

^{६.११६.३८}ततो ह्यभ्युच्छ्रयन्पौराः पताकास्ते गृहे गृहे
ऐक्ष्वाकाध्युषितं रम्यमाससाद पितुर्गृहम्

^{६.११६.३९}पितुर्भवनमासाद्य प्रविश्य च महात्मनः
कौसल्यां च सुमित्रां च कैकेयीं चाभ्यवादयत्

^{६.११६.४०}अथाब्रवीद्राजपुत्रो भरतं धर्मिणां वरम्
अथोपहितया वाचा मधुरं रघुनन्दनः

^{६.११६.४१}यच्च मद्भवनं श्रेष्ठं साशोकवनिकं महत्
मुक्तावैदूर्यसंकीर्णं सुग्रीवस्य निवेदय

^{६.११६.४२}तस्य तद्वचनं श्रुत्वा भरतः सत्यविक्रमः
पाणौ गृहीत्वा सुग्रीवं प्रविवेश तमालयम्

^{६.११६.४३}ततस्तैलप्रदीपांश्च पर्यङ्कास्तरणानि च
गृहीत्वा विविशुः क्षिप्रं शत्रुघ्नेन प्रचोदिताः

^{६.११६.४४}उवाच च महातेजाः सुग्रीवं राघवानुजः
अभिषेकाय रामस्य दूतानाज्ञापय प्रभो

^{६.११६.४५}सौवर्णान्वानरेन्द्राणां चतुर्णां चतुरो घटान्
ददौ क्षिप्रं स सुग्रीवः सर्वरत्नविभूषितान्

^{६.११६.४६}यथा प्रत्यूषसमये चतुर्णां सागराम्भसाम्
पूर्णैर्घटैः प्रतीक्षध्वं तथा कुरुत वानराः

^{६.११६.४७}एवमुक्ता महात्मानो वानरा वारणोपमाः
उत्पेतुर्गगनं शीघ्रं गरुडा इव शीघ्रगाः

^{६.११६.४८}जाम्बवांश्च हनूमांश्च वेगदर्शी च वानरः
नदीशतानां पञ्चानां जले कुम्भैरुपाहरन्

^{६.११६.४९}पूर्वात्समुद्रात्कलशं जलपूर्णमथानयत्
सुषेणः सत्त्वसंपन्नः सर्वरत्नविभूषितम्

^{६.११६.५०}ऋषभो दक्षिणात्तूर्णं समुद्राज्जलमाहरत्

^{६.११६.५१}रक्तचन्दनकर्पूरैः संवृतं काञ्चनं घटम्
गवयः पश्चिमात्तोयमाजहार महार्णवात्

^{६.११६.५२}रत्नकुम्भेन महता शीतं मारुतविक्रमः
उत्तराच्च जलं शीघ्रं गरुडानिलविक्रमः

^{६.११६.५३}अभिषेकाय रामस्य शत्रुघ्नः सचिवैः सह
पुरोहिताय श्रेष्ठाय सुहृद्भ्यश्च न्यवेदयत्

^{६.११६.५४}ततः स प्रयतो वृद्धो वसिष्ठो ब्राह्मणैः सह
रामं रत्नमयो पीठे सहसीतं न्यवेशयत्

^{६.११६.५५}वसिष्ठो वामदेवश्च जाबालिरथ काश्यपः
कात्यायनः सुयज्ञश्च गौतमो विजयस्तथा

^{६.११६.५६}अभ्यषिञ्चन्नरव्याघ्रं प्रसन्नेन सुगन्धिना
सलिलेन सहस्राक्षं वसवो वासवं यथा

^{६.११६.५७}ऋत्विग्भिर्ब्राह्मणैः पूर्वं कन्याभिर्मन्त्रिभिस्तथा
योधैश्चैवाभ्यषिञ्चंस्ते संप्रहृष्टाः सनैगमैः

^{६.११६.५८}सर्वौषधिरसैश्चापि दैवतैर्नभसि स्थितैः
चतुर्हिर्लोकपालैश्च सर्वैर्देवैश्च संगतैः

^{६.११६.५९}छत्रं तस्य च जग्राह शत्रुघ्नः पाण्डुरं शुभम्
अपरं चन्द्रसंकाशं राक्षसेन्द्रो विभीषणः

^{६.११६.६०}मालां ज्वलन्तीं वपुषा काञ्चनीं शतपुष्कराम्
राघवाय ददौ वायुर्वासवेन प्रचोदितः

^{६.११६.६१}सर्वरत्नसमायुक्तं मणिरत्नविभूषितम्
मुक्ताहारं नरेन्द्राय ददौ शक्रप्रचोदितः

^{६.११६.६२}प्रजगुर्देवगन्धर्वा ननृतुश्चाप्सरो गणाः
अभिषेके तदर्हस्य तदा रामस्य धीमतः

^{६.११६.६३}भूमिः सस्यवती चैव फलवन्तश्च पादपाः
गन्धवन्ति च पुष्पाणि बभूवू राघवोत्सवे

^{६.११६.६४}सहस्रशतमश्वानां धेनूनां च गवां तथा
ददौ शतं वृषान्पूर्वं द्विजेभ्यो मनुजर्षभः

^{६.११६.६५}त्रिंशत्कोटीर्हिरण्यस्य ब्राह्मणेभ्यो ददौ पुनः
नानाभरणवस्त्राणि महार्हाणि च राघवः

^{६.११६.६६}अर्करश्मिप्रतीकाशां काञ्चनीं मणिविग्रहाम्
सुग्रीवाय स्रजं दिव्यां प्रायच्छन्मनुजर्षभः

^{६.११६.६७}वैदूर्यमणिचित्रे च वज्ररत्नविभूषिते
वालिपुत्राय धृतिमानङ्गदायाङ्गदे ददौ

^{६.११६.६८}मणिप्रवरजुष्टं च मुक्ताहारमनुत्तमम्
सीतायै प्रददौ रामश्चन्द्ररश्मिसमप्रभम्

^{६.११६.६९}अरजे वाससी दिव्ये शुभान्याभरणानि च
अवेक्षमाणा वैदेही प्रददौ वायुसूनवे

^{६.११६.७०}अवमुच्यात्मनः कण्ठाद्धारं जनकनन्दिनी
अवैक्षत हरीन्सर्वान्भर्तारं च मुहुर्मुहुः

^{६.११६.७१}तामिङ्गितज्ञः संप्रेक्ष्य बभाषे जनकात्मजाम्
प्रदेहि सुभगे हारं यस्य तुष्टासि भामिनि

^{६.११६.७२}पौरुषं विक्रमो बुद्धिर्यस्मिन्नेतानि नित्यदा
ददौ सा वायुपुत्राय तं हारमसितेक्षणा

^{६.११६.७३}हनूमांस्तेन हारेण शुशुभे वानरर्षभः
चन्द्रांशुचयगौरेण श्वेताभ्रेण यथाचलः

^{६.११६.७४}ततो द्विविद मैन्दाभ्यां नीलाय च परंतपः
सर्वान्कामगुणान्वीक्ष्य प्रददौ वसुधाधिपः

^{६.११६.७५}सर्ववानरवृद्धाश्च ये चान्ये वानरेश्वराः
वासोभिर्भूषणैश्चैव यथार्हं प्रतिपूजिताः

^{६.११६.७६}यथार्हं पूजिताः सर्वे कामै रत्नैश्च पुष्कलैर्
प्रहृष्टमनसः सर्वे जग्मुरेव यथागतम्

^{६.११६.७७}राघवः परमोदारः शशास परया मुदा
उवाच लक्ष्मणं रामो धर्मज्ञं धर्मवत्सलः

^{६.११६.७८}आतिष्ठ धर्मज्ञ मया सहेमां; गां पूर्वराजाध्युषितां बलेन
तुल्यं मया त्वं पितृभिर्धृता या; तां यौवराज्ये धुरमुद्वहस्व

^{६.११६.७९}सर्वात्मना पर्यनुनीयमानो; यदा न सौमित्रिरुपैति योगम्
नियुज्यमानो भुवि यौवराज्ये; ततोऽभ्यषिञ्चद्भरतं महात्मा

^{६.११६.८०}राघवश्चापि धर्मात्मा प्राप्य राज्यमनुत्तमम्
ईजे बहुविधैर्यज्ञैः ससुहृद्भ्रातृबान्धवः

^{६.११६.८१}पौण्डरीकाश्वमेधाभ्यां वाजपेयेन चासकृत्
अन्यैश्च विविधैर्यज्ञैरयजत्पार्थिवर्षभः

^{६.११६.८२}राज्यं दशसहस्राणि प्राप्य वर्षाणि राघवः
शताश्वमेधानाजह्रे सदश्वान्भूरिदक्षिणान्

^{६.११६.८३}आजानुलम्बिबाहुश्च महास्कन्धः प्रतापवान्
लक्ष्मणानुचरो रामः पृथिवीमन्वपालयत्

^{६.११६.८४}न पर्यदेवन्विधवा न च व्यालकृतं भयम्
न व्याधिजं भयं वापि रामे राज्यं प्रशासति

^{६.११६.८५}निर्दस्युरभवल्लोको नानर्थः कंचिदस्पृशत्
न च स्म वृद्धा बालानां प्रेतकार्याणि कुर्वते

^{६.११६.८६}सर्वं मुदितमेवासीत्सर्वो धर्मपरोऽभवत्
राममेवानुपश्यन्तो नाभ्यहिंसन्परस्परम्

^{६.११६.८७}आसन्वर्षसहस्राणि तथा पुत्रसहस्रिणः
निरामया विशोकाश्च रामे राज्यं प्रशासति

^{६.११६.८८}नित्यपुष्पा नित्यफलास्तरवः स्कन्धविस्तृताः
कालवर्षी च पर्जन्यः सुखस्पर्शश्च मारुतः

^{६.११६.८९}स्वकर्मसु प्रवर्तन्ते तुष्ठाः स्वैरेव कर्मभिः
आसन्प्रजा धर्मपरा रामे शासति नानृताः

^{६.११६.९०}सर्वे लक्षणसंपन्नाः सर्वे धर्मपरायणाः
दशवर्षसहस्राणि रामो राज्यमकारयत्